مناسبت ها: هشتم شوال سالروز تخریب قبور ائمه بقیع سلام الله علیهم

سیره مسلمین در بناى بر قبور

پرسش : آیا سیره عملى مسلمین دلالت بر جواز بناى بر قبور دارد؟

پاسخ اجمالی: در این مسأله فقهاى مذاهب چهارگانه تسنن و فقهاى مذهب شیعه اختلاف ندارند و دلیلشان بر جواز بناى بر قبور آن شخصیت ها، سیره عملى مسلمانان از زمان پیامبر(ص) تا امروز است. بناى روضه نبوى و قبه های قبور بقیع که در سفرنامه ها توصیف آنها وجود دارد، شاهد این مدعا است. این اتفاق نظر و اجماع علماى اسلام در طول قرن ها، قوى ترین گواه بر جواز بنا بر روى قبور است.

پاسخ تفصیلی: مقصود از قبور، قبرهاى پیامبران، شهدا، امامان و اولیاى الهى است که در دل مؤمنان جایگاه والا دارند. آیا بناى بر این قبور جایز است یا نه؟
این مسأله ارتباطى با عقیده اسلامى ندارد تا معیار توحید و شرک باشد، بلکه از مسایل فقهى است و حکم آن یا اباحه، یا کراهت، یا استحباب یا غیر آن است. براى یک مسلمان آگاه، درست نیست که آن را وسیله اى براى تکفیر و نسبت شرک دادن قرار دهد. چه بسیار مسایل فقهى که سخن فقیهان درباره آن ها متفاوت است و خوشبختانه در این مسأله فقهاى مذاهب چهارگانه تسنن و فقهاى مذهب شیعه اختلاف ندارند و دلیلشان بر جواز بناى بر قبور آن شخصیت ها، سیره عملى مسلمانان از زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)تا امروز است.
الف. مسلمانان پیکر مطهر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) را در همان اتاق سقف دار خودش دفن کردند و نسبت به آن بقعه شریف هم عنایت ویژه اى داشتند که در کتاب هاى تاریخ مدینه به ویژه در کتاب «وفاء الوفاء» سهمودى آمده است.(1)
بناى کنونى روضه نبوى در سال 1270 هـ ساخته شده و الحمدلله همچنان پابرجاست و به خواست خدا از ویرانى محفوظ خواهد ماند. اگر بناى بر قبور حرام بود، مسلمانان پیکر آن حضرت را در جایى وسیع و بى سقف به خاک مى سپردند.
ب. بناى بر قبور از زمان صحابه تا کنون، سیره رایج میان مسلمانان بوده است. سفرنامه ها توصیف قبور موجود در مدینه را که بر روى آن ها قبه هایى بوده و روى قبرها سنگ نوشته هایى حاوى نام هاى آنان بوده یاد مى کند. برخى از آن ها را در اینجا مى آوریم:
1. مسعودى (متوفاى 445 هـ) درباره حرم ها و قبه هاى بقیع مى نویسد:
روى قبور آنان در این نقطه از بقیع، سنگى است که بر آن نوشته است:
بسم الله الرحمن الرحیم، ستایش از آن خداى از بین برنده امت ها و احیاگر استخوان هاست. این قبر فاطمه دختر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است که سرور زنان عالم است و قبر حسن بن على و على بن حسین و محمد بن على و جعفر بن محمد است.(2)
2. سبط ابن جوزى (متوفاى 654 هـ ) در تذکرة الخواص، ص311 شبیه آن را نوشته است.
3. تلمسانى مدینه منوّره و بقیع را در قرن چهارم توصیف مى کند و مى نویسد:
وقتى که از درگاه آن بالا رفتى، سمت راست تو قبر حسن بن على(علیه السلام) است که بر روى آن نوشته است: این قبر حسن بن على است که کنار مادرش فاطمه(علیها السلام) به خاک سپرده شد.(3)
4. محمد بن محمود بن نجار (متوفاى 643 هـ) در «اخبار مدینة الرسول» مى نویسد: در یک قبه بلند بزرگ و قدیمى ساز در اول بقیع که دو در دارد و یکى از درها هر روز جهت زیارت آنان گشوده مى شود.(4)
5. جهانگرد پرآوازه، ابن جبیر (متوفاى 614 هـ) در سفرنامه خویش در وصف بقیع مى نویسد: در مقابل قبر مالک، قبر ابراهیم پسر پیامبر(صلى الله علیه وآله) قرار دارد که روى آن قبه اى سفید است و سمت راست آن قبر پسر عمر خطاب و در برابر آن قبر عقیل بن ابى طالب و عبدالله بن جعفر و در مقابل آن مقبره همسران پیامبر قرار دارد و در آنجا بقعه کوچکى است که مدفن سه تن از فرزندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) است و مقبره عباس بن عبدالمطلب، حسن بن على(علیه السلام) که بارگاه بلندى است قرار گرفته که نزدیک در بقیع است، طرف سر امام حسن نزدیک پاى عباس است و قبر این دو از سطح زمین بالاتر و پوشیده از سنگ هاى زیبا و چسبیده و میخکوبى شده و خوش منظره است. قبر ابراهیم پسر پیامبر نیز همین گونه است. نزدیک این قبه عباسى، اتاقى است منسوب به فاطمه دختر پیامبر که به «بیت الأحزان» معروف است... و در آخر بقیع، قبر عثمان ذوالنورین است که قبه کوچک و مختصرى بر روى آن است و نزدیک آن قبر فاطمه بنت اسد مادر على بن ابى طالب قرار دارد.(5)
6. بلاذرى روایت مى کند: چون زینب دختر جحش در سال بیست درگذشت. عمر بر او نماز خواند. دفن او در یک روز تابستانى بود، عمر خیمه اى بر روى قبر او برپا کرد.(6)بر پا کردن آن خیمه، براى آسان سازى کار دفن نبود، بلکه تسهیلى براى خانواده او بود تا در سایه آن خیمه بنشینند و براى او قرآن و دعا بخوانند.
7. سمهودى ( متوفاى 911هـ) در وصف بقیع گوید: در بقیع، بقعه هایى ساخته شده است، از جمله بقعه اى منسوب به عقیل بن ابى طالب و همسران پیامبر که در بردارنده قبر عباس و حسن بن على... است و برروى قبر آنان قبه با شکوهى است. ابن نجّار گوید: ... آن بقعه، بسیار بزرگ و بلند و قدیمى است، دو در دارد که یکى هر روز گشوده مى شود. مطرى گوید: آن را خلیفه «ناصر احمد بن مستضیئى» ساخته است. و قبر عباس و حسن بن على از زمین بالاتر و بزرگ و پوشیده از سنگ هایى است به رنگ زرد که به بهترین شکل، چسبانده و میخ کارى شده و نمایى بس نیکو دارد.(7)
چنین اتفاق نظر و اجماع از سوى علماى اسلام در طول قرن ها، قوى ترین گواه بر جواز بنا بر روى قبور شخصیت هاى اسلامى است که در دل ها جایگاه و منزلتى دارند.(8)

پی نوشت:

(1). وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى: ج2، ص458 فصل 9.

(2). مروج الذّهب: ج2، ص288.

(3). مجلة العرب، شماره 5 ـ 6، مورّخه 1393هـ .

(4). اخبار مدینة الرسول، به کوشش صالح محمد جمال، مکه مکرمه، سال 1366هـ.

(5). رحلة ابن جبیر، چاپ بیروت، ابن جبیر مدینه منوره را در سال 578 هـ دیدار کرده است.

(6). أنساب الأشراف: ج1، ص436.

(7). وفاء الوفا: ج3، ص916 ـ 929.

(8). گردآوری از کتاب: سیماى عقاید شیعه، آیت الله جعفر سبحانی، مترجم: جواد محدّثی، نشر مشعر، چاپ: دارالحدیث، بهار 1386، ص 119.

منبع: