خود شناسی؛ اصل حیاتی در تهذیب نفس
مقولۀ خودشناسی و ارتقای معرفت و شناخت نسبت به ظرفیت ها و توانمندی های وجودی انسان در سیر الی الله از جمله آموزه های مهم و بنیادین در کلام نورانی امام هادی (ع) می باشد که باژرف اندیشی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرزای به تشنه گان معارف ناب شیعی ارائه گردیده است.
معظم له در وهلۀ نخست و در تبیین آموزۀ راهبردی آن حضرت فرمودند: همان گونه که خودشناسى پایه مهمّ تهذیب نفس و تکامل در جنبههاى اخلاقى و مسائل دیگر است، جاهل بودن به قدر خویش، سبب بیگانگى از همه چیز و دورى از خدا مىگردد؛ لذا در حدیثی از امام هادى (علیه السلام) مىخوانیم:«مَنْ هانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فَلا تَأْمَن شَرَّهُ؛کسى که نزد خود قدر و قیمتى ندارد، از شرّ او ایمن نباش!»[1]،[2]
مرجع عالی قدر جهان تشیع در تشریح این فراز نورانی از امام هادی (ع) ، مقولۀ معرفه النفس را به عنوان گام اساسی در نیل به مقامات رفیع معنوی مورد توجه قرار داده و فرموند: از مضمون روایت امام هادی (ع) به روشنى مىتوان استفاده کرد، که یکى از پایههاى اصلى پرورش فضائل اخلاقى و تکامل معنوى، خودشناسى و معرفة النّفس است، و تا انسان این مرحله دشوار و این گردنه صعب العبور را پشت سر نگذارد، به هیچ یک از مقامات معنوى نایل نخواهد شد؛ به همین دلیل، علماى بزرگ اخلاق تأکید و اصرار زیادى بر این دارند که رهروان این راه باید به خود شناسى پردازند، و از این امر حیاتى غافل نشوند.[3]
در حقیقت یکى از مهمترین عواملى که جلو فساد و بدکارى را مىگیرد وجود شخصیّت یا لااقل احساس شخصیّت است، افراد با شخصیّت یا آنها که براى خودش شخصیّتى قائلند هر چند در نظر دیگران چندان شخصیّتى نداشته باشند، به خاطر حفظ موقعیّت خود هم که باشد از انجام بسیارى از زشتکارىها و اعمال خلاف خوددارى مىکنند، ولى همین که احساس کردند نه آبرویى دارند و نه احترام و شخصیّتى، از هیچ چیز پروا نخواهند کرد.لذا امام علیه السلام مىفرماید از این گونه افراد بپرهیز![4]
[1] تحف العقول، ص 362.
[2] اخلاق در قرآن ،ج1 ، ص326 .
[3] اخلاق در قرآن ؛ ج1 ؛ ص326.
